Exclusion Mediatico di e Muhe Cunukero den Agricultura Arubano

Muhe cunukero di Aruba. Cunucu indigena, Caquetio

Pa miles di aña, nacionnan indigena di Aruba a lidera un bida sostenibel basa ariba pesca, criadero y agricultura. Desafortunadamente, siglonan di colonialismo y neocolonialismo a destrui gran parti di nos medioambiente y ta sigui kebranta practicanan ambiental sostenibel di Arubianonan cu semper a biba den forma balansa cu naturalesa. E Aruba contemporaneo ta un isla unda alimento (saludabel) ta caro, inaccesibel y casi den su totalidad dependiente di importacion. Ta apenas awor cu nos nacion ta wordo confronta cu crisisnan ambiental y sanitario, nos ta reconoce e importancia di un participacion colectivo den agricultura. 

Historicamente, muhenan indigena di Aruba a hunga un rol fundamental den e sobreviviencia di nan comunidad pa medio di nan conocemento y practicanan tradicional agricola. Sinembargo, un observacion critico di e representacion mediatico cu cunukeronan na Aruba ta ricibi, ta revela un detaye amargo: Tin un exclusion mediatico casi absoluto di hende muhe den agricultura Arubiano. Fuentenan mediatico sea escrito of audiovisual ta presenta casi exclusivamente e genero masculino y ta ignora e existencia di e muhe cunukero. E siguiente frasenan ta saca for di algun articulo recien publica: E cunukero y su famia [..] E cunukero y su señora [..] Hombernan balente cu a planta cunucunan grandi di [..] Nos tata y welonan cunukero [..] Cada un di e textonan aki, acompaña pa potretnan di agricultornan masculino, ta sea ignora e exisencia historico di cunukeronan muhe of ta adresa nan como un simpel acompañante ariba e cunucu. E intencion di e articulo aki ta pa duna un contexto historico di e muhe cunukero na Aruba y splica dicon representacion husto y inclusivo ta beneficioso pa famianan Arubiano, di cual hopi ta wordo encabesa pa muhe y mamanan soltero.

Neocolonialismo ta wordo denomina como un forma ‘moderno’ di colonialismo, na unda un pais cu historia imperialista of entidadnan corporativo, ta eherce un influencia determinante den e sector economico, politico y cultural di e pais independiente. Un ehempel ta comerciantenan di exterior cu ta cumpra teritorio Arubiano, destrui nos naturalesa cu construccionan hotelero y gana placa cu cheap labor na Aruba. Consecuentemente, e compania ta explota e trahado local, contribui na destruccion ambiental y ora keda confronta cu exigencianan di salario husto, impuesto y cumplimento cu responsabilidadnan social-ambiental, ta menasa di bandona e isla y crea deseempleo. 

Representacion Mediatico ta e forma cu un tema ta wordo presenta, formula of visualisa den medio di comunicacion; sea cu esaki ta uno audiovisual of escrito. 

Conocemento Agricola di e Muhe Indigena Arubiano

Muhe cunukero di Aruba. Caquetio Indigena

Contrario na e representacion mediatico di agricultornan na Aruba, hende muhe semper a hunga un rol importante den e produccion di cuminda local. E Caquetionan di Aruba tabata biba den areanan accesibel unda rooinan di awa tabata core y e tera tabata fertil. Mientras cu e hombernan tabata pisca, mata bestia y construi cas, e muhenan tabata esunnan responsabel pa planta y cosecha e cunucu. Den nan cunucu, cual ta un palabra Taino (Arawak) pa un pida tereno cu ta wordo uza pa plantacion, e muhenan tabata cosecha maishi, yuca, bonchi y tabacco. 

E conocemento di un cunucu indigena ta hopi mas cu e plantamento di un pida tereno; e ta un legado bibo di e pueblo Amerindio. Den henter e continente Sur Americano y den Caribe, tin institutonan nacional dedica exclusivamente na e desaroyo y fortalecemento di e cunucu indigena. Na Venezuela, por ehempel, tin leynan di Tera y Desaroyo agrario cu ta reconoce e cunucu indigena como fuente historico di biodiversidad. E metodo di plantacion aki, ta un invento Amerindio cu gran impacto sociocultural, politico, economico y alabes di relevancia historico pa gruponan pober y oprimi cu a uza e conocimiento di cunucu pa adkiri libertad y soberania alimenticio.

Pa ilustra e relevancia historico di muhenan cunukero na Aruba, nos por pensa ariba e exodo migratorio cu Aruba a experencia den e prome 30 añanan di siglo binti (1900-1930). Durante e periodo aki, Aruba a conoce scarcedad di trabao, enfermedad, secura y perdida di cosecha cu a causa hamber, morto y probresa extremo ariba nos isla. Confronta cu e falta di ayudo for di gobierno colonial (Hulanda), mas cu 250 homber Arubiano mester a crusa lama ariba boto di bela y bay traha ariba e plantashinan di sucu na Cuba. E biahe aki tabata kiermen tambe cu nan mester a laga nan casa, mama y yiunan atras. Pero a base di literatura (por ehempel, Trabao a habri na Cuba) y historia oral di nos grandinan, nos sa cu e muhenan Arubiano cu a keda atras tabatin un conocemento amplio di agricultura cu a permiti nan planta y cosecha alimento pa nan yiunan. Estudionan scientifico ta clasifica e cunucu Amerindio como un sistema di produccion agrario, diversifica y rendabel, cu ademas ta conserva ecosistemanan natural y di biodiversidad. Locual ta haci e cunucu Amerindio asina special, ta su uzo di tecnicanan sostenibel cu ta yuda regenera e ecosistema na su estado natural. Por ehempel, e practica di rosa y kima cunucu, cu ta transferi nutrientenan rico den e suela prome cu bo plant’e. Na Aruba, esaki ta sucede durante nos fiesta di Dera Gai, unda algun cunukero tradicional ainda ta rosa y kima nan cunucu. 

Importancia di Representacion Mediatico di e Muhe Cunukero

Kisas awor bo ta puntrando bo mes dicon e ta asina importante pa visualisa y skirbi tocante muhenan cunukero na Aruba. Kisas bo ta hay’e irelevante pasobra den bo perspectiva, no tin hopi hende muhe cunukero y si un muhe Arubiano kier planta, niun hende ta strob’e. Pero mi kier toch convence bo tocante e relevancia di representacion mediatico ariba e tema aki. Ta importante pa nos considera cu tur producto mediatico cu nos consumi, ta carga un mensahe. Y e mensahe aki ta locual ta crea nos idealnan di bida, normanan social y alabes tambe ta incentiva of descurasha nos di haci algo. E memoria colectivo di nos pais, cual kiermen tur locual hunto nos ta considera parti di nos cultura, ta un producto final di e media cu nos ta consumi. Den e caso aki, media ta referi na cada un fuente di transmision informativo: skirbimento, pintura, video, audio y mas. 

Considerando e puntonan aki, na momento cu e muhe cunukero no ta aparece den media local, e no ta existi den nos memoria colectivo y pues no ta forma parti di nos idealnan di bida. Consecuentemente, esaki ta descurasha hende muhe di retoma practicanan arigicola pasobra culturalmente e no ta algo comun mas. Y na momento cu algo no ta comun den sociedad, e humano tin e tendencia di mir’e como un opcion invalido of inaceptabel. 

Esaki ta un problema grandi, pasobra awor mas cu nunca ta importante pa famianan Arubiano tin acceso soberano na cuminda, sin mester depende ariba gobierno of economianan mundial. Particularmente na Aruba, unda mamanan soltero ta lidera un gran cantidad di famia, crisisnan ecologico, economico y sanitario ta forma un menasa directo y creciente pa e salud y bienestar di e famianan vulnerabel aki. 

Muhe cunukero di Aruba. Caquetio Indigena

Agricultura Inclusivo y Representativo

Ta importante pa nos Departamento di Agricultura crea un programa dedica na incentiva y crea recursonan specifico pa e cunukero muhe. Santa Rosa, cual ta nos Departamento di Agricultura, ta haciendo un bon trabao den conscientisa e pueblo tocante e relevancia di plantacion y con pa integra esaki den tur tipo di cura. Sinembargo, e conscientisacion aki mester wordo reenforsa ainda mas, cu un representacion mediatico inclusivo cu ta enfatisa no solamente e hende homber agricultor, pero tambe e cunukero muhe. Esaki lo educa y motiva famianan vulnerabel den nos sociedad, pa bolbe adopta e herencia indigena di cunucu, y traha ariba un futuro unda nos tur tin acceso sostenibel y soberano na cuminda.

Dia Nacional di Indigeneidad Arubiano

October 29, 2021